*Ομιλία του κ. Βασίλη Ρότσικα στην ετήσια εκδήλωση του Συλλόγου «Η Πρόοδος» την Τετάρτη 19 Ιουνίου 2024
Καλησπέρα σας,
Ξεκινώντας θα σας πω ότι όπως υπάρχουν οι τροφές για πέψη, υπάρχουν και οι τροφές για σκέψη. Απόψε θα δοκιμάσουμε και από τις δύο.
Για αυτό θα σας πάω τώρα 2,5 χιλιάδες χρόνια πίσω, όπου σε αυτόν τον τόπο, οι τότε πρόγονοί μας γιόρταζαν και γλεντούσαν με παρόμοιο τρόπο και έτρωγαν κέρματα από μέλι. Έτσι ονόμαζαν τους λουκουμάδες. Η ιστορία επαναλαμβάνεται. Ελάτε να γνωρίσουμε την ιστορία του λουκουμά:
Οι λουκουμάδες και τα ντόνατς είναι μια λιχουδιά που τρώνε εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο καθημερινά. Συγκεκριμένα το ντόνατ είναι συνώνυμο της αμερικανικής κουλτούρας, ενώ ο λουκουμάς είναι ιδιαίτερα δημοφιλής στα Βαλκάνια και τη Μέση Ανατολή. Αυτό που είναι λίγο γνωστό όμως, είναι πως ο πρόγονός τους είναι… από την Αρχαία Ελλάδα!
Στην Αρχαία Ελλάδα υπήρχε ένα γλυκό με τις αναλογίες και τον τρόπο παρασκευής του λουκουμά. Ονομαζόταν κέρμα από μέλι και είχε στρογγυλό σχήμα. Η πρώτη αναφορά στο ιστορικό αυτό γλυκό καταγράφεται στους Ολυμπιακούς Αγώνες το 776 π.Χ. Φαίνεται πως η προσφορά των λουκουμάδων ως έπαθλο καθιερώθηκε προς τιμή του ταπεινού φούρναρη – αθλητή, Κόροιβου στο όνομα, από την Ήλιδα στην Ηλεία, ο οποίος στέφθηκε ολυμπιονίκης στον αγώνα δρόμου του 1 σταδίου, το μοναδικό αγώνισμα στίβου στις 13 πρώτες Ολυμπιάδες.
Ο Αριστοτέλης, ο Αρχέστρατος και ο Αριστοφάνης το αναφέρουν επίσης σε έργα τους. Λέγεται ότι η συνταγή για την παρασκευή του είναι η πρώτη καταγεγραμμένη συνταγή αρχαίας ζαχαροπλαστικής. Το γλυκό αυτό παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ευρώπη από τον Καλλίμαχο. Ο Αριστοτέλης αναφέρεται σε αυτό ως «Χαρίσιοι πλάκοι, πλακούντες». Άλλες αναφορές υπάρχουν επίσης από τον Αρχέστρατο σχετικά με τους Δειπνοσοφιστές καθώς και σε έργα του Αριστοφάνη.
Δεν είναι τυχαίο πως λουκουμάδες προσφέρθηκαν το 2008 στους Ολυμπιακούς του Πεκίνου ως φόρος τιμής στους πρώτους χρυσούς ολυμπιονίκες της ιστορίας της ανθρωπότητας.
Αυτά τα λίγα για τους λουκουμάδες, οπότε μετά την τροφή για πέψη πάμε στην τροφή για σκέψη. Πιστεύω ότι όποιος γνωρίζει καλά την ιστορία του τόπου του και το παρελθόν του, τότε μπορεί να κατορθώσει τα καλύτερα πράγματα για το μέλλον του.
Οπότε… παραμένουμε στην αρχαιότητα και πάμε να μιλήσουμε, να ξαναθυμηθούμε, την ιστορία του Δικού μας, του δικού μας Κηφισού, αυτού που τιμάμε κάθε χρόνο όπως και απόψε με την ευχή να έρθει η στιγμή που θα τον προστατέψουμε γιατί χρειάζεται προστασία, που θα του δώσουμε ανάσες που τις χρειάζεται, που θα του δώσουμε ζωή, γιατί πρέπει να συνεχίσει να ζει.
Εμείς ερχόμαστε και φεύγουμε. Αυτός είναι πάντα εκεί, αενάως, πάντα χαίρεται όταν μας υποδέχεται στη γέννα και λυπάται όταν μας αποχαιρετά στον θάνατο. Έτσι είναι η ζωή, κύκλοι για εμάς – ευθεία γραμμή ζωής για τον Κηφισό.
Πάμε λοιπόν… να απαγγείλουμε…
«… κι ουδέ οι ακοίμητες
ποτέ δε λιγοστεύουν απ’ του Κηφισού το ρέμα
οι βρυσομάνες να στριφογυρνούν,
μα πάντα όλες τις μέρες
τα καθάρια των νερά καθώς κυλούνε
πιάνουν γρήγορα τους κάμπους
και καρπίζουν της πλατύστηθης της γής…»
(χορικό από τον «Οιδίποδα επί Κολωνό» του Σοφοκλή).
Και μιας και ο λόγος για τον Κολωνό, ο Πλάτων ζούσε εκεί σε κήπο πλησίον του Κηφισού όπου εδίδασκε, η δε Ακαδημία Πλάτωνος στην κοιλάδα του Κηφισού μετατράπηκε από τον Κίμωνα τον Αθηναίο σε δενδρόκηπο με σκιερούς δρόμους περιπάτου και με ειδικά κανάλια ποτίζανε τις ρίζες πλατάνων που δεν υπήρχαν τέτοιοι πουθενά.
Οπότε να πεδίο δόξης λαμπρό για τον Δήμο Διονύσου να μετατρέψει την αρχική διαδρομή του Κηφισού σε πανέμορφο φυσικό περιπατητικό μονοπάτι κι όχι μόνο, που περιλαμβάνεται στην πρότασή μας με το «Πρόγραμμα Κηφισός – Τρινέμια».
Ο Κηφισός τροφοδοτούσε με ειδικά πηγάδια το Αδριάνειο Υδραγωγείο και αξιοποιήθηκαν πρώτη φορά από τον Αδριανό (2ος αιών) με τέρμα τη σημερινή Πλατεία Δεξαμενής στο Κολωνάκι.
Βεβαίως ο Κηφισός δεν σταμάτησε ποτέ να στέλνει τα νερά του στον Σαρωνικό. Αρχικά οι εκβολές μέσα στο αρχαίο λιμάνι του Κάνθαρου, το σημερινό εμπορικό λιμάνι, αλλά αργότερα οι Αθηναίοι για τον φόβο της επίχωσης οδήγησαν τις εκβολές στην παραλία του Μοσχάτου.
Ο Στράβων στα τέλη του 1ου π.Χ. αιώνα προσδιορίζει την θέση των πηγών στον φυσικό κόμβο Πάρνηθος – Πεντέλης, περιοχή όπου κατά τον Στράβωνα υπήρχε ο αρχαίος οικισμός με την ονομασία Τρινέμια ως ΝΑ των πηγών (Σημερινή περιοχή της οδού Αγ. Αθανασίου στην Άνοιξη).
Κατά του Διόδωρο, Δίδυμο, Καλλίμαχο κ.ά “ο Δήμος ούτος υπήρξε φαίνεται παρά τας αποτάτω πηγάς του Κηφισού, εν τόπω ος ήδη καλείται Φασίδερον από τινός ίσως χωρίου ουκέτι υπάρχοντος”. Δεν χάθηκε όμως το όνομά του και έχουμε την τύχη εμείς σήμερα να κατοικούμε στον οικισμό Φασίδερι που ιδρύσαμε και τυπικά από το 1978.
Η μεγάλη ποσότητα νερού σε φυσική ροή έκαναν τον Κηφισό να τιμάται ως Θεός με λατρεία σε Φάληρο και Ωρωπό όπου και στο Αμφιάρειο μαζί με άλλους και τον Αχελώο είχε δικό του Βωμό. Μυθολογικά είναι γιος του Ωκεανού και της Τυθείας, πατέρας της Διογένειας και παππούς της Πραξιθέας, συζύγου του Ερεχθέως.
Υπάρχει σχετική παράσταση στο Δυτικό Αέτωμα του Παρθενώνα η οποία ευρίσκεται μαζί με όλα τα άλλα στο Βρετανικό Μουσείο.
Λέγεται ότι ο Κηφισός εγκλώβισε με βία τη Νύμφη Λειριόπη στα νερά του και από τον βιασμό αυτό γεννήθηκε ο Νάρκισσος, στις δε όχθες του έγινε η υποδοχή του Θησέα στην Αθήνα, και γενικότερα στον τόπο του Κηφισού έγινε η απαγωγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα.
Υπάρχει έτερα παράσταση, την οποία ανηύρε ο Σβορώνος, σε διπλό ανάγλυφο στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, όπου αναπαριστάται ο Κηφισός φιλικώς περιβάλλων δια του βραχίονος τον παρ’ αυτού ιστάμενον Ιλισόν.
Για αυτό, τέλος, σας θυμίζω ότι στο Πρόγραμμά μας «Κηφισός και Τρινέμια» προβλέπεται «αδελφοποίηση» μεταξύ των Πολιτιστικών Συλλόγων και των Δημοτικών Κοινοτήτων των δύο περιοχών της Αττικής, όπου ευρίσκονται αφενός οι πηγές του Κηφισού και αφετέρου οι πηγές του Ιλισού (πηγή Καλοπούλα, στον Υμηττό, στην Καισαριανή), δύο αδελφοί ποταμοί της Αττικής από την αρχαιότητα.
Με αυτά σας εύχομαι καλή διασκέδαση… και ας αρχίσουν οι χοροί… Σας ευχαριστώ.
