Τις αλλαγές, στις οποίες πρέπει να προχωρήσουν στο κράτος και την Αυτοδιοίκηση, περιγράφει η πρόταση του Τμήματος Αυτοδιοίκησης του ΣΥΡΙΖΑ με τίτλο «Επαναθεσμοποίηση των δομών και λειτουργιών για ένα αποκεντρωμένο κράτος» η οποία έχει συμπεριληφθεί στα προσυνεδριακά κείμενα και έχει σταλεί στα στελέχη του κόμματος. Στην πρόταση, όπως παρουσιάζεται από το αυτοδιοικητικό site aftodioikisi.gr, αποτυπώνονται ο στόχος, ο τρόπος με τον οποίο θα επιτευχθεί αλλά και τα βήματα, ώστε οι μεταρρυθμίσεις να αποτελέσουν νόμο του κράτους μέχρι τέλους του 2016.
Ειδικότερα, γίνεται λόγος για κατάργηση του «Καλλικράτη» και «την εγκαθίδρυση μιας νέας αρχιτεκτονικής και ενός νέου θεσμικού πλαισίου που θα προσδιορίζει με σαφήνεια τις αρμοδιότητες κάθε επιπέδου και θα προβλέπει με ακρίβεια την κατανομή των απαιτούμενων πόρων και των αντίστοιχων επενδυτικών μέσων», χωρίς όμως να γίνεται αναφορά στο χωροταξικό το οποίο φαίνεται ότι δεν θα αλλάξει παρά μόνο σε οριακές περιπτώσεις, την καθιέρωση της απλής αναλογικής με την εκλογή δημάρχου έμμεσα ή άμεσα από τους πολίτες και τη 2η Κυριακή να είναι υπό εξέταση, την θεσμοθέτηση τοπικών δημοψηφισμάτων αλλά και την ενίσχυση της οικονομικής αυτοτέλειας της Αυτοδιοίκησης.
Όσον αφορά στο στρατηγικό στόχο αυτής της νέας μεταρρύθμισης, σύμφωνα με την πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ, πρέπει να είναι «η δημιουργία ενός δημοκρατικά διαρθρωμένου πολιτικού-διοικητικού συστήματος σε τρία επίπεδα, το κεντρικό κράτος, τις Περιφέρειες και τους Δήμους και με αποκέντρωση των αρμοδιοτήτων στο κατώτατο επίπεδο και κοντά στον πολίτη».
Συγκεκριμένα, όπως αναφέρεται στο κείμενο, «αξιοποιώντας τη θεσμική μνήμη του πολιτικού και διοικητικού συστήματος της χώρας μας και την αξιολόγηση των προσπαθειών που έχουν προηγηθεί, καθώς και την εμπειρία που έχει αποκτηθεί από τα μέχρι τώρα εγχειρήματα, προχωρούμε σε μια συγκροτημένη μεταρρυθμιστική προσπάθεια με τρεις καταρχήν στόχους:
1 Επιτελικό Κράτος,
2 Πολυεπίπεδη Διακυβέρνηση και
3 Διαβαθμιδική Συνεργασία
Όσο για το πώς πρέπει να επιτευχθεί, τονίζεται ότι απαιτείται:
-Εκπόνηση ενός ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ για τη δημοκρατική μεταρρύθμιση και τη διοικητική αναδιάρθρωση του πολιτικού-διοικητικού συστήματος της χώρας.
-Τριετές (2016-2018) Πρόγραμμα Αναβάθμισης της Τ.Α. το οποίο θα βασιστεί στους Πυλώνες που αναφέρονται στο παρόν κείμενο, με προτεραιότητα την αντικατάσταση του ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗ από ένα νέο νομοθετικό πλαίσιο.
-Προετοιμασία της συνταγματικής αναθεώρησης με την διατύπωση συγκεκριμένων προτάσεων στα υπό αναθεώρηση άρθρα που θα προταθούν
-Συγκρότηση της Επιτροπής Επαναθεσμοποίησης στο ΥΠΕΣΔΑ με κύριο έργο της την κατάρτιση του νέου νομοθετικού πλαισίου. Πρόκειται για την Επιτροπή που έχει ήδη συσταθεί και λειτουργεί, στην οποία αναμένεται να ληφθούν υπόψη οι προτάσεις του ΣΥΡΙΖΑ μέσω του προέδρου της Γενικού Γραμματέα του ΥΠΕΣΔΑ Κ. Πουλάκη και πρώην υπεύθυνου Αυτοδιοίκησης του ΣΥΡΙΖΑ.
Ο Οδικός Χάρτης
Σύμφωνα με την πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ τα βήματα που πρέπει να ακολουθηθούν είναι τα παρακάτω:
-Υιοθέτηση, μετά από διαβούλευση, του παρόντος Στρατηγικού Σχεδίου για τη δημοκρατική μεταρρύθμιση και διοικητική αναδιάρθρωση του διοικητικού συστήματος της χώρας.
-Εκπόνηση Τριετούς Προγράμματος (2016 – 2018) Αναβάθμισης της Τ.Α., το οποίο θα βασιστεί στους Πυλώνες που αναφέρονται στο παρόν κείμενο και θα πριέχει όλες τις αναγκαίες δράσεις, κοστολογημένες και με χρονοδιάγραμμα εφαρμογής. Βασική δράση του Τριετούς Προγράμματος είναι η μεταρρύθμιση του νομοθετικού πλαισίου.
-Το Τριετές Πρόγραμμα θα περιέχει Πρόγραμμα Υποστήριξης της Εφαρμογής του (με επιχειρησιακή – τεχνική υποστήριξη των Ο.Τ.Α.), το οποίο θα διαθέτει τους αναγκαίους υλικούς και άυλους πόρους, επιστημονική και τεχνική υποστήριξη, σύστημα αξιολόγησης. Για την εξειδίκευση και εφαρμογή του Τριετούς Προγράμματος θα υπογραφεί Προγραμματική Σύμβαση μεταξύ του Υπουργείου Εσωτερικών & Διοικητικής Ανασυγκρότησης, του Υπουργείου Οικονομίας, Ανάπτυξης και Τουρισμού, του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, του Υπουργείου Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, στο πλαίσιο της οποίας θα συγκροτηθεί Επιτροπή Παρακολούθησης με μέλη απο τα αντίστοιχα Υπουργεία.
-Αντικατάσταση του ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗ από ένα νέο νομοθετικό πλαίσιο
-Προετοιμασία της συνταγματικής αναθεώρησης με την διατύπωση συγκεκριμένων προτάσεων στα υπό αναθεώρηση άρθρα που θα προταθούν.
-Τέλος, η νέα μεταρρύθμιση και το Τριετές Πρόγραμμα είναι σκόπιμο να περιέχουν ένα πρόγραμμα δημοσιότητας και ενημέρωσης των πολιτών και διαβούλευσης με τους συλλογικούς φορείς των ΟΤΑ και τους εργαζόμενους αλλά και την επιστημονική κοινότητα, καθώς επίσης και με το κοινοβούλιο μέσα από την υποεπιτροπή που έχει συσταθεί στη Βουλή.
Οκτώ αρχές για την ανασυγκρότηση της Αυτοδιοίκησης
Eιδικότερα η πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ θέλει την Τοπική Αυτοδιοίκηση «ισχυρή», καθώς- όπως τονίζεται- «στόχος της κυβέρνησης είναι να διατυπώσει μια εναλλακτική πρόταση, σύμφωνα με τις προγραμματικές θέσεις της και τη δέσμευση της χώρας για μια Τριετή Στρατηγική Μεταρρυθμίσεων της Ελληνικής Διοίκησης, η οποία θα ανατρέπει το συγκεντρωτικό μοντέλο διοίκησης της χώρας και θα οδηγήσει σε μια ουσιαστική αποκέντρωση αρμοδιοτήτων, πόρων και εξουσιών και συνεπώς σε μια ισχυρή Τοπική Αυτοδιοίκηση». Στην κατεύθυνση αυτή το κείμενο διατυπώνει οκτώ συγκεκριμένες αρχές για την ανασυγκρότησή της:
1. Αποκέντρωση – Ισχυρή Αυτοδιοίκηση – Επικουρικότητα – Δημοκρατικός Προγραμματισμός
2. Δημοκρατία – Συμμετοχή – Τοπική Αυτονομία
3 Ενδοπεριφερειακή και Ενδοδημοτική Αποκέντρωση
4. Οικονομική Αυτοτέλεια των Ο.Τ.Α.
5. Δημοκρατικός και Κοινωνικός Έλεγχος
6. Ενίσχυση Κοινωνικών Πολιτικών των Ο.Τ.Α.
7. Ενίσχυση Αναπτυξιακού Ρόλου Τ.Α.
8. Αξιοποίηση Κοινωνικής Οικονομίας και Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας από Ο.Τ.Α.
Η κατάργηση του Καλλικράτη και οι αρμοδιότητες περιφερειών και δήμων
Στο πλαίσιο αυτό τονίζεται ότι «τα τρία επίπεδα διοίκησης της χώρας (Κεντρική Διοίκηση – Περιφέρεια & Δήμοι) θα έχουν σαφώς προσδιορισμένες αρμοδιότητες και πόρους. Επομένως θα πρέπει καταρχάς η μεταρρύθμιση να εκκινήσει από την κεντρική διοίκηση και στη συνέχεια να συμπεριλάβει την αυτοδιοίκηση Α’ και Β΄ βαθμού, με στόχο την διαμόρφωση ενός νέου μοντέλου διοίκησης και αυτοδιοίκησης, την αποκέντρωση του κράτους και την ισχυροποίηση της αυτοδιοίκησης».
Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι οι αρμοδιότητες για περιφέρειες και δήμους θα είναι οι εξής:
α) Οι Περιφέρειες μεταβάλλονται σε βασικούς θεσμούς ανάπτυξης ώστε να υλοποιούν το σύνολο του Προγράμματος Δημόσιων Επενδύσεων, πέρα των κεντρικών έργων εθνικής εμβέλειας, και έτσι να συμμετέχουν ουσιαστικά στον γενικό δημόσιο σχεδιασμό, συντονίζοντας και συναποφασίζοντας με τους Ο.Τ.Α., για τις παραγωγικές και κοινωνικές δράσεις της περιοχής τους. Στο πλαίσιο αυτό γίνεται λόγος για την ανάγκη εκπόνησης ενός Εθνικού Σχεδίου για την Περιφερειακή και Τοπική Ανάπτυξη, «το οποίο θα συνδέει τον χωρικό με τον αναπτυξιακό Σχεδιασμό και θα αντιμετωπίζει τα προβλήματα της απασχόλησης, της κοινωνικής πολιτικής, της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας και της επιχειρηματικότητας. Ενδεικτικά, οι δράσεις αυτές θα έχουν χαρακτήρα κοινωνικο-πολιτικό, προγραμματικό, επιχειρησιακό, οικονομικό, οργανωτικό, διοικητικό, τεχνολογικό, ενημερωτικό, επικοινωνιακό και συμμετοχικό. Κατά τον σχεδιασμό και την εφαρμογή των δράσεων αυτών θα προκύψουν οι αναγκαίες νομικές ρυθμίσεις, που θα ενσωματωθούν στο νέο νομοθετικό πλαίσιο», προστίθεται. Παράλληλα τονίζεται ότι η Τ.Α. με δεδομένα, το ασφυκτικό δημοσιονομικό πλαίσιο και τους περιορισμένους διαθέσιμους πόρους «πρέπει να επανεξετάσει το πλαίσιο του σχεδιασμού της τοπικής ανάπτυξης, στοχεύοντας σε καινοτομικές αναπτυξιακές παρεμβάσεις χαμηλού κόστους, κινούμενη σε διαφορετική λογική απο αυτήν των μεγάλων έργων και των πολλών μικρών κατακερματισμένων εργων που εγκλώβιζαν την αναπτυξιακή πολιτική. Στην κατεύθυνση αυτή απαραίτητη είναι η μετάβαση σε έναν αναπτυξιακό σχεδιασμό που θα προσδιορίζει με σαφήνεια και θα οριοθετεί τις αναπτυξιακές επιλογές στρατηγικού χαρακτήρα, θα ιεραρχεί τις προτεραιότητες και θα συγκεντρώνει τους πόρους και τις δυνάμεις στην υλοποίηση των παραπάνω στόχων. Σύμφωνα με τα παραπάνω η Τ.Α. θα πρέπει να στραφεί και σε παρεμβάσεις ενίσχυσης κοινωνικής οικονομίας και αλληλέγγυων δικτύων, συνδέοντάς τες οργανικά με την τοπική ανάπτυξη, διαφοροποιώντας το αναπτυξιακό της πρότυπο,το οποίο να ανταποκρίνεται στις τοπικές ιδιαιτερότητες και κοινωνικές ανάγκες.
β) Οι Δήμοι να είναι συν-διαμορφωτές και διαχειριστές του κοινωνικού κράτους ως δομές της τοπικής πολιτικής εξουσίας και διοίκησης, που παρεμβαίνουν και απαντούν αποτελεσματικά στα προβλήματα καθημερινότητας των πολιτών. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι το σύνολο των τομέων που αφορούν κοινωνικές δράσεις (κοινωνική συνοχή, χωροταξία, περιβάλλον, χρήσεις γης, τοπική ανάπτυξη, σχέσεις διοικητικής μορφής δημοσίου – πολιτών/πολίτιδων), θα περάσουν στην αρμοδιότητα των Δήμων, στο πλαίσιο του ενιαίου ισόρροπου εθνικού και περιφερειακού σχεδιασμού.
Ειδικότερα για τους Δήμους προβλέπεται η:
-Καθιέρωση τεκμηρίου αρμοδιότητας άσκησης της κοινωνικής πολιτικής υπέρ τους.
-Ενίσχυση και αναβάθμιση της κοινωνικής υπηρεσίας τους, ώστε να αναλάβει επιτελικό – συντονιστικό ρόλο, και ταυτοχρόνως ρόλο σχεδιασμού και διάγνωσης των αναγκών, ώστε να συμβάλει στην ανάπτυξη συνεργασιών μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων και στη δημιουργία δικτύων.
-Σύνδεσή της με τη στενή έννοια της κοινωνικής (προνοιακής) πολιτικής, με την ανάπτυξη άλλων παράπλευρων κοινωνικών δράσεων των Δήμων (στους τομείς της λαϊκής στέγης, της πρωτοβάθμιας υγείας, της παιδείας, του πολιτισμού, του αθλητισμού κ.λπ.), μέσω των οποίων θα διασφαλίζεται η πρόσβαση όλων των πολιτών σε κάθε σημείο της χώρας σε ίδιες ποιοτικές παροχές με στόχο την διαρκή ενίσχυση της κοινωνικής και εδαφικής συνοχής.
Παράλληλα επισημαίνεται ότι «στο πλαίσιο αυτό είναι αναγκαίο να καταργηθεί ο «Καλλικράτης» μέσω σαφώς προσδιορισμένων σταδίων/ φάσεων ή σεναρίων με βάση τον απαιτούμενο πολιτικό χρόνο, προκειμένου να εγκαθιδρυθεί μια νέα αρχιτεκτονική και ένα νέο θεσμικό πλαίσιο που θα προσδιορίζει με σαφήνεια τις αρμοδιότητες κάθε επιπέδου και θα προβλέπει με ακρίβεια την κατανομή των απαιτούμενων πόρων και των αντίστοιχων επενδυτικών μέσων. Στόχος είναι να διασφαλίζεται η εσωτερική χωρική συνοχή των Δήμων, να έχουν οι Δήμοι διακριτή ταυτότητα και να είναι άμεσα προσβάσιμοι και ελέγξιμοι από την τοπική κοινωνία. Τέλος, η αποκέντρωση των αρμοδιοτήτων θα συνοδεύεται, σύμφωνα με τη συνταγματική επιταγή, από τους αντίστοιχους πόρους και από την αναδιοργάνωση των φορέων που επηρεάζονται από τη μεταρρύθμιση αυτή», προστίθεται στο κείμενο.
Απλή αναλογική και τοπικά δημοψηφίσματα
Όσον αφορά στην αλλαγή του εθνικού εκλογικού συστήματος και του νόμου για την εκλογή των αιρετών οργάνων της Τ.Α., όπως αναφέρεται στο κείμενο, «με δεδομένο ότι η τελική αρχιτεκτονική της αυτοδιοίκησης (ειδικά του Β’ βαθμού), αλλά και οι τελικές ισορροπίες του πολιτικού συστήματος επηρεάζονται από το επίπεδο εκλογής των βουλευτών (το κατά πόσον γίνεται δηλαδή σε επίπεδο περιφερειακών ενοτήτων)… θα εξεταστεί η απλή αναλογική, η έμμεση ή άμεση εκλογή δημάρχου και η εκλογή την 2η Κυριακή.»
Παράλληλα επισημαίνεται ότι «είναι αναγκαία η θέσπιση μορφών άμεσης δημοκρατίας και συμμετοχής, λογοδοσίας και κοινωνικού ελέγχου. Με τη νέα μεταρρύθμιση θα πρέπει να επιδιώκεται η αναβάθμιση των θεσμών της διαβούλευσης, της λογοδοσίας και της κοινωνικής συμμετοχής. Η θέσπιση μορφών άμεσης δημοκρατίας και συμμετοχής, λογοδοσίας και κοινωνικού ελέγχου, όπως η πολιτική ανοιχτών δεδομένων, τα τοπικά δημοψηφίσματα, ο συμμετοχικός προϋπολογισμός, θα επιτρέπουν στους πολίτες/ στις πολίτιδες να μετέχει στη διαδικασία λήψης αποφάσεων».
Πιο συγκεκριμένα, όπως αναφέρεται στο κείμενο, θα πρέπει να εξεταστούν τα εξής ζητήματα:
• Ενίσχυση της ενδοπεριφερειακής και ενδοδημοτικής αποκέντρωσης, με διεύρυνση του αριθμού και των αρμοδιοτήτων των συμβουλίων των Δημοτικών Κοινοτήτων
• Αναβαθμισμένος ρόλος στις τοπικές λαϊκές συνελεύσεις
• Καθιέρωση και ενδυνάμωση του θεσμού των τοπικών δημοψηφισμάτων και με λαϊκή πρωτοβουλία.
• Εισαγωγή άλλων θεσμών δημοκρατικής συμμετοχής (π.χ. ειδικά συμβούλια για μεγάλα θέματα κάθε περιοχής, υποχρέωση Δημοτικού ή Περιφερειακού Συμβουλίου να συζητήσει ένα θέμα, αν ζητηθεί από ορισμένο αριθμό δημοτών/πολιτών κ.λπ.)
• Θέσπιση διαδικασιών πλατιάς κοινωνικής διαβούλευσης για την υλοποίηση μεγάλων τοπικών έργων / επενδύσεων (π.χ. Mall) με παράλληλη θέσπιση Διερευνητικών Επιτροπών (Commission of Enquiry) που θα εξασφαλίζουν την άρτια και τεχνικά τεκμηριωμένη ενημέρωση των δημοτών. Η διαβούλευση θα μπορεί να καταλήγει και σε δημοψήφισμα.
• Επανεξέταση θεσμών που θα μπορούσαν να προάγουν την κοινωνική ενεργοποίηση οι οποίοι έχουν “γραφειοκρατικοποιηθεί” (π.χ. σχολικές επιτροπές).
• Αξιοποίηση των δυνατοτήτων των νέων τεχνολογιών για την άμεση και διαρκή επικοινωνία των αιρετών με τις πολίτιδες/τους πολίτες.
• Θέσπιση διαδικασιών πραγματικής δημόσιας λογοδοσίας και κοινωνικού ελέγχου.
Ωστόσο, καταληκτικά υπογραμμίζεται ότι «για την υιοθέτηση θεσμών άμεσης δημοκρατίας που θα εμπνέουν και θα κινητοποιούν τους πολίτες/τις πολίτιδες, δεν αρκεί μόνο ένα νέο νομοθετικό πλαίσιο αλλά απαιτείται η παράλληλη ενημέρωση και συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών, η αναβάθμιση του ανθρώπινου δυναμικού, η ενημέρωση και συμμετοχή των φορέων της κοινωνίας των πολιτών»
Ενίσχυση της οικονομικής αυτοτέλειας της Αυτοδιοίκησης και των ανθρώπων της
Ιδιαίτερη σημασία δίνεται στο κείμενο στην ενίσχυση της οικονομικής αυτοτέλειας της Τοπικής Αυτοδιοίκησης η οποία θα δρομολογηθεί με:
• Τη σταδιακή αποκατάσταση των Κεντρικών Αυτοτελών Πόρων της και η εφαρμογή της Συνταγματικής επιταγής (άρθρο 102), σε συνάρτηση με την αύξηση των δημοσίων εσόδων και του ΑΕΠ της χώρας.
• Τη διαμόρφωση ενός μεσοπρόθεσμου οδικού χάρτη δημοσιονομικής αποκέντρωσης με βάση τις αντίστοιχες ρυθμίσεις και πρακτικές των άλλων ευρωπαϊκών χωρών.
Το πλαίσιο εφαρμογής απαιτεί:
• Διασφάλιση και σταδιακή αύξηση της κρατικής χρηματοδότησης των Ο.Τ.Α., ανάλογα με τη βελτίωση της συνολικής δημοσιονομικής κατάστασης της χώρας.
• Επανεξέταση της βάσης υπολογισμού της κρατικής χρηματοδότησης, ώστε να διασφαλίζεται η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη σταθερότητα των εσόδων των Ο.Τ.Α. από τον κρατικό προϋπολογισμό, χωρίς αυτά να είναι ευάλωτα σε τυχαίες μεταβολές της εισπρακτικής ικανότητας των υπηρεσιών του κράτους.
• Αλλαγή του τρόπου υπολογισμού της κρατικής χρηματοδότησης, με θέσπιση περισσότερων αντικειμενικών κριτηρίων και παράλληλη θέσπιση ενός ελάχιστου ορίου, ώστε να προστατεύεται η βιωσιμότητα και των πληθυσμιακά μικρότερων Δήμων.
Τέλος, βαρύνουσα σημασία δίνεται στην αναβάθμιση των ανθρώπων της Αυτοδιοίκησης, δηλαδή, των αιρετών και των εργαζόμενων: «Η επαναθεσμοποίηση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στοχεύει τόσο στην αναβάθμιση του ρόλου και της καταστατικής θέσης των αιρετών, όσο και στη βελτίωση των πολιτικών για το ανθρώπινο δυναμικό. Προϋποθέτει τον εκσυγχρονισμό του συστήματος εκπαίδευσης και κατάρτισης για τη βελτίωση της διοικητικής ικανότητας των αιρετών και των δημοσίων λειτουργών, ενώ παράλληλα είναι αναγκαίο να εκπονηθεί νέος Κώδικας Δημοτικών Υπαλλήλων», αναφέρεται στο κείμενο. Και προστίθεται: «Τα σημαντικά ελλείμματα και κενά που έχουν παρατηρηθεί θα αντιμετωπιστούν με την ένταξη στο Τριετές Πρόγραμμα Αναβάθμισης της Τοπικής Αυτοδιοίκησης ομάδας δράσεων υπο τον τίτλο «Ενίσχυση των Κοινωνικών Πολιτικών των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης» που ουσιαστικά θα αφορά την ενδυνάμωση του ρόλου, των αρμοδιοτήτων, της οργάνωσης και των υλικών και ανθρώπινων πόρων της Τ. Α. στο πεδίο της κοινωνικής πολιτικής, καθώς και την εισαγωγή μηχανισμών συντονισμού με τα άλλα επίπεδα της Δημόσιας Διοίκησης.
