Γράφει ο Δρ Στ. Μιχιώτης, Μηχανολόγος- Μηχανικός, πρώην Γενικός Γραμματέας Δήμου Διονύσου
Τον τελευταίο καιρό έχει ξανανοίξει η συζήτηση γύρω από το μεγάλο και διαχρονικό έγκλημα της κάλυψης των ποταμιών της Αττικής και της δυνατότητας αντιμετώπισης των επαπειλούμενων συνεπειών για τους κατοίκους της. Βασική αιτία του προβλήματος ήταν η άναρχη δόμηση της Αθήνας στον 20ό αιώνα, με την ανοχή των πολιτικών και υπηρεσιακών αρχών Κράτους, Περιφέρειας και Δήμων, που οδήγησε τελικά στο μπάζωμα άνω των 800 χλμ. υδάτινων ροών, αλλού για δημιουργία οδών και αλλού για οικοδόμηση. Η εκδίκηση της φύσης δεν περιορίζεται στις πλημύρες που επαναλαμβάνονται κάθε λίγα χρόνια. Μια νέα και πολύ σοβαρή απειλή ήρθε στο φως της δημοσιότητας τις τελευταίες μέρες και αφορά στη στατική επάρκεια του αυτοκινητόδρομου του «ποταμιού», που εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπων χρησιμοποιούν καθημερινά.
(Το δημοσίευμα που ακολουθεί βασίζεται σε επιλεγμένα κείμενα και βίντεο από το διαδίκτυο).
Πώς θα ήταν η Αθήνα αν είχε χτιστεί στις όχθες των ποταμών της;
Όλες οι σημαντικές πόλεις από την αρχαιότητα, τον Μεσαίωνα και μέχρι τον τελευταίο αιώνα χτίζονταν πάνω σε ποτάμια και συνδέονταν με ποτάμια. Γνωστές πόλεις, όπως το Λονδίνο, η Πράγα, η Ρώμη, η Κολωνία, η Μόσχα, το Παρίσι, η Αγία Πετρούπολη, η Βουδαπέστη, η Βιέννη κ.ά., αλλά και τόσες άλλες, όπως π.χ. το Κόμπλεντζ, το Μελκ, το Ούγκλιτς, το Κίζι, το Ρουντεσχάιμ, έχουν χτιστεί γύρω από τα ποτάμια τους και αποτελούν μαγνήτη για τους ντόπιους κατοίκους και τους τουρίστες και πόλο ανάπτυξης της οικονομικής ζωής των κατοίκων τους.
Παντού, εκτός από την Αθήνα, που τα ποτάμια της μπαζώθηκαν και έγιναν άσχημοι αυτοκινητόδρομοι και χώρος εγκατάστασης βιομηχανιών και βιοτεχνιών, που επιβάρυναν το περιβάλλον της γύρω περιοχής. Από την άλλη, κεντρικοί δρόμοι της πρωτεύουσας, όπως η Βασιλέως Κωνσταντίνου, η Καλλιρρόης και η Σταδίου δημιουργήθηκαν με βάση τις υδάτινες ροές που η φύση είχε ανοίξει στο λεκανοπέδιο. Από τις ιστορικές ροές νερού στην πρωτεύουσα έχουν απομείνει ο Κηφισός και ένα κομμάτι του Ιλισού.
Πρόσφατες γεωτρήσεις του ΙΓΜΕ (Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών) απέδειξαν ότι οι περισσότεροι δρόμοι της Αθήνας κρύβουν ένα μπαζωμένο ρέμα ή ένα υπόγειο ποτάμι. Ο Ιλισός, ο Ηριδανός, ο Κυκλόβορος, το Λυκόρεμα, ο Βουρλοπόταμος, ο Βοϊδοπνίχτης, ο Αλασσώνας είναι μερικά από αυτά. Σύμφωνα με μελέτη του ΕΜΠ, τα ανοιχτά ρέματα το 1945 είχαν μήκος 1.280 χιλιόμετρα και σήμερα μόλις 434 χιλιόμετρα -μειώθηκαν, δηλαδή, σε ποσοστό 66,4%. Όπως προκύπτει, δε, από μελέτη του ΙΓΜΕ, πριν από μερικά χρόνια το 80% των νερών της βροχής το απορροφούσε το έδαφος και μόλις το 20% έπεφτε στη θάλασσα. Σήμερα, το ποσοστό αυτό έχει αλλάξει δραματικά προς το χειρότερο.
Τα ποτάμια της Αθήνας
Οι πρώτες αναφορές στον Κηφισό έγιναν από αρχαίους Έλληνες συγγραφείς, περισσότερα από 2000 χρόνια πριν. Ιερός για τους αρχαίους ο ποταμός Κηφισός, ήταν πηγή ζωής για τη μεγάλη, εύφορη πεδιάδα. Ο Κηφισός ποταμός πηγάζει κυρίως από την Πάρνηθα και την Πεντέλη, συλλέγει όμως ύδατα και από το όρος Αιγάλεω καθώς και από μέρος του Υμηττού. Διέρχεται μέσα από τουλάχιστον δέκα περιοχές της Αττικής, μεταξύ των οποίων η Νέα Ερυθραία, η Κηφισιά, η Λυκόβρυση, η Μεταμόρφωση και η Νέα Φιλαδέλφεια, και εκβάλλει στον Φαληρικό Ορμο του Σαρωνικού. Το μήκος του από το Κρυονέρι μέχρι το Φάληρο είναι περίπου 30 χιλιόμετρα αλλά το συνολικό μήκος των πολλών παραχειμμάρων του υπερβαίνει τα 150 χιλιόμετρα και δίνει διέξοδο στο μεγαλύτερο μέρος των υδάτων του λεκανοπεδίου. Από υδραυλικής άποψης, έχει ιδιαίτερη σημασία για την Πρωτεύουσα, γιατί αποστραγγίζει μια έκταση περίπου 361 km2, ενώ ταυτόχρονα αποτελεί ένα φυσικό ποτάμιο οικοσύστημα.
Ο Ιλισός, ο δεύτερος μεγαλύτερος ποταμός του λεκανοπεδίου, ξεκινούσε από τις βορειοδυτικές πλαγιές του Υμηττού, περνούσε από την Καισαριανή και τη σημερινή Πανεπιστημιούπολη του Ζωγράφου, διέσχιζε τη σημερινή Μιχαλακοπούλου, τη Βασιλίσσης Σοφίας, την Καλλιρόης και κατέληγε στον Κηφισό, βόρεια του Μοσχάτου. Από το 1950 εκβάλλει και αυτός στον όρμο του Φαλήρου, έπειτα από τεχνητή διευθέτηση της ροής του.
Μικρότεροι ποταμοί που διέσχιζαν την Αττική ήταν ο Ερασίνος, ο Ασωπός και αρκετά παλαιότερα ο Ηριδανός (ο οποίος ήταν παραπόταμος του Ιλισού), ενώ εκατοντάδες ρέματα, όπως αυτό της Πικροδάφνης, του Ποδονίφτη, του Κυκλοβόρου, του Βοϊδοπνίχτη -που προκάλεσε μάλιστα και την υπερχείλιση της σημερινής Σταδίου– έρρεαν κατά μήκος της πόλης. Τα περισσότερα από αυτά συνεχίζουν να φιλοξενούν νερό, αλλά υπογείως.
Η κάλυψη του Ιλισού και Κηφισού
Το έργο της κάλυψης του Ιλισού είχε ξεκινήσει το 1939 και το θεμελίωσε ο Μεταξάς με τη χαρακτηριστική φράση: «Θάπτομεν τον Ιλισόν». Η κάλυψη της κοίτης του ποταμού ολοκληρώθηκε στη δεκαετία του ’50, επί Κωνσταντίνου Καραμανλή, και τη θέση του ποταμού πήραν οι οδοί Μιχαλακοπούλου, Βασιλέως Κωνσταντίνου και Καλλιρρόης.
Το 1996 αποφασίστηκε να καλυφθεί ο Κηφισός στα τελευταία δέκα χιλιόμετρα, από τις Τρεις Γέφυρες μέχρι τις εκβολές του και να μετατραπεί σε αυτοκινητόδρομο που θα συμπλήρωνε τον Ολυμπιακό δακτύλιο, τη σημερινή λεωφόρο Κηφισού.
Το 1999 τα σχέδια για δρόμο πάνω από το ποτάμι είχαν οριστικοποιηθεί και επιτροπή κατοίκων είχε πάει στο υπουργείο για να μεταφέρει την αντίδρασή της. Συναντήθηκαν με κάποιο αρμόδιο διευθυντή, που για να τους πείσει για την αναγκαιότητα του έργου άνοιξε πάνω σε ένα τραπέζι μια μεγάλη αεροφωτογραφία. Τους έδειξε ότι όλα ήταν χτισμένα -τσιμέντο παντού- και η μόνη ελεύθερη λωρίδα ήταν ο Κηφισός. «Από πού θέλετε να περάσει ο δρόμος;», είπε. «Δεν υπάρχει άλλος χώρος».
Με αυτές λοιπόν τις πολιτικές πορευτήκαμε τις τελευταίες δεκαετίες. Ήρθε και η «μεγάλη ιδέα» των Ολυμπιακών Αγώνων και ο αυτοκινητόδρομος ταχείας κυκλοφορίας πάνω από τον Κηφισό έγινε μέρος του μεγάλου Ολυμπιακού δακτυλίου.
Δεν χρειάζεται να είναι κανείς ειδικός για να διαπιστώσει ότι το έργο είναι ασύμβατο με την περιοχή και τα προβλήματα που έχει δημιουργήσει στους κατοίκους πολλά. Αρκεί μια μικρή βόλτα για να τα δει κάποιος. Επειδή έπρεπε να συνδεθεί με την υπερυψωμένη παραλιακή λεωφόρο, ο δρόμος υψώθηκε πάνω από το ποτάμι, περνώντας κυριολεκτικά πάνω από διώροφες οικοδομές.
Ο όγκος του τσιμέντου είναι τόσος πολύς που το μικροκλίμα της περιοχής άλλαξε. Η αύρα της θάλασσας πια δεν περνά και το καλοκαίρι η θερμοκρασία είναι μεγαλύτερη. Ο όγκος του δρόμου σκοτείνιασε την περιοχή και ο ήλιος δεν βλέπει αρκετά τις παρακηφίσιες κατοικίες. Ακόμα και το οδικό έργο μέσα σε πέντε χρόνια έφτασε στα όριά του.
Τα μποτιλιαρίσματα στον δρόμο ταχείας κυκλοφορίας είναι σχεδόν καθημερινά, κάνοντας ακόμα μεγαλύτερο το πρόβλημα του θορύβου και το καυσαέριο στα πνευμόνια των κατοίκων περισσότερο. Ο θόρυβος, τα ανήλιαγα νερά κάτω από τον δρόμο, τα κουνούπια από τα στάσιμα σκοτεινά νερά και η δυσοσμία κάνουν τη ζωή των κατοίκων δύσκολη και την υποβάθμιση της ποιότητας ζωής εμφανή.
Απόλυτη αδιαφορία και εγκατάλειψη
Δυστυχώς, η υποβάθμιση του Κηφισού και των παραχειμάρρων του τα τελευταία χρόνια αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ανοικτά περιβαλλοντικά μέτωπα του Λεκανοπεδίου. Το 1994 η κατάσταση ήταν τόσο άσχημη που εκδόθηκε Προεδρικό Διάταγμα για τη διαφύλαξή του. Όμως, 13 χρόνια μετά το Προεδρικό Διάταγμα (ΦΕΚ 632/27-6-1994) για τον καθορισμό των ζωνών προστασίας του, ο Κηφισός παραμένει ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα κακοποίησης του φυσικού περιβάλλοντος στην πολύπαθη Αττική και ειδικά στους γειτονικούς του δήμους, ανάμεσα στους οποίους είναι και η Νέα Φιλαδέλφεια. Ταυτόχρονα, ο Φορέας Διαχείρισης και Ανάπλασης του Κηφισού, που συστάθηκε με Π.Δ. (ΦΕΚ 346/2002), δεν έχει καταφέρει να ασκήσει αποτελεσματικά τις εκτεταμένες αρμοδιότητές του, καθώς δεν στελεχώθηκε και δεν του έχουν καταβληθεί οι προβλεπόμενες από τον νόμο χρηματοδοτήσεις -κατά συνέπεια, δεν λειτούργησε ποτέ.
Παρά τη … θεσμική προστασία του ο Κηφισός υφίσταται συνεχώς προσβολές που επιδεινώνουν και το φυσικό του περιβάλλον και την ποιότητα των νερών. Αν και το Προεδρικό Διάταγμα του 1994 απαγορεύει ρητά τη ρύπανση των Ζωνών Προστασίας και του ποταμού, ο Κηφισός εξακολουθεί να δέχεται μεγάλο φορτίο ρύπων με αποτέλεσμα αφ’ ενός τη δυσοσμία και την ενόχληση των κατοίκων των παρακηφίσιων περιοχών και αφ’ ετέρου τη ρύπανση του Σαρωνικού.
Η απόρριψη μπάζων και στερεών απορριμμάτων κάθε φύσεως αποτελεί ένα δεύτερο μεγάλο πρόβλημα καθώς μειώνεται η διατομή του ποταμού, αλλοιώνεται η μορφολογία του και δημιουργούνται κίνδυνοι απόφραξης.
Μια τρίτη «πληγή» αποτελεί η αυθαίρετη δόμηση. Αυθαίρετα κτίσματα, επεκτάσεις υπαρχόντων καθώς και περιφράξεις μέσα στην Α Ζώνη εξακολουθούν να γίνονται, κατά παράβαση του Προεδρικού Διατάγματος προστασίας του Κηφισού, καθώς οι μηχανισμοί ελέγχου δεν είναι επαρκείς ενώ τα πρόστιμα και οι κατεδαφίσεις εφαρμόζονται σε μικρό, αναλογικά, ποσοστό. Τέλος, το ιδιοκτησιακό καθεστώς αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα στην προσπάθεια προστασίας του Κηφισού.
Οι τελευταίες εξελίξεις
Τις τελευταίες μέρες της χρονιάς που πέρασε, σπηλαιολόγοι – μέλη της ομάδας «Γεωμυθική»- αποκάλυψαν την ύπαρξη μιας νέας λίμνης κάτω από τον Κηφισό, στη συμβολή της κοίτης του Κηφισού με το ρέμα της Εσχατιάς, κοντά στο ΚΤΕΟ Περιστερίου. Η λίμνη αυτή είναι η τρίτη μετά από εκείνες που είχαν εντοπίσει σε προηγούμενες έρευνές τους το 2021 και 2023 και σύμφωνα με το βίντεο που δημοσίευσαν, σχηματίστηκε λόγω της καταστροφής της κοίτης, η οποία είχε πάχος μόλις 5 εκατοστά, ενώ προβλήματα εμφανίζονται και στα πλευρικά τοιχώματα. Σημειωτέο δε, ότι η υποδομή του Κηφισού παραμένει εδώ και 25 χρόνια όχι μόνο ασυντήρητη, αλλά και δυσπροσπέλαστη.
Δείτε τα βίντεο που ακολουθούν.
Τον ίδιο καιρό, ο πρόεδρος του ΟΑΣΠ και καθηγητής, Ευθύμης Λέκκας, σε συνέντευξή του στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, αναφέρθηκε κι αυτός στα προβλήματα του Κηφισού.
Το πρόβλημα λοιπόν στον Κηφισό δεν είναι μόνο η μόλυνση, αλλά και η στατική επάρκεια της κύριας οδικής αρτηρίας του λεκανοπεδίου και άρα η ασφάλεια των διερχομένων από αυτήν.
